Krytyczne myślenie a „PRAWDA”

“Osoba poszukująca prawdy musi wyrzec się siebie, wyrzec się wszelkich tworów własnego umysłu, wyrzec się „wymyślania” prawdy.”

Marcel Lefebvre

Idąc tym tropem, na drodze do poszukiwania prawdy należy wyzbyć się egocentryzmu. Zadanie wydaje się być niezwykle prostym, wszak altruizm i uważność na drugiego człowieka są teraz bardzo popularne i rzadko można spotkać zadeklarowanych egoistów.

Chociaż nikt nie lubi określać siebie mianem osoby egocentrycznej, każdy z nas ma do pewnego stopnia tendencje egocentryczne (a wielu nawet w dużym stopniu;)). Praktycznie wszyscy jesteśmy skażeni tak zwanym egocentryzmem naturalnym. Zrozumienie problemu naturalnego egocentryzmu jest istotnym etapem na drodze zrozumienia swojego umysłu, swoich zachowań oraz działań ludzi wokół nas.

Jednym ze sposobów skonfrontowania się z naszym egocentryzmem jest zbadanie, w jakim stopniu pozwoliłeś na egocentryczne ukształtowanie swojej tożsamości. Jak to zrobić? Oczywistym jest, że każdy rodzi się w określonej kulturze, narodzie i rodzinie. Wzrastamy i dorastamy w określonych normach społecznych opartych na wielu przekazywanych pokoleniowo przekonaniach (o rodzinie, związkach osobistych, małżeństwie, dzieciństwie, posłuszeństwie, religii, polityce, szkole itd.). Tworzymy relacje z ludźmi, którzy mają określone przekonania (które zachęcają nas do tych osób lub sprawiają, że unikamy kontaktu). Od początku życia jesteśmy wytworem tych wpływów. Tylko poprzez samozrozumienie i rozwiniętą samoświadomość możemy być czymś więcej niż wytworem tych wpływów, możemy zacząć pisać własne scenariusze, wziąć odpowiedzialność za swoje życie.

“Dla prawdy przekonania są niebezpieczniejsze od kłamstw.”

Fryderyk Nietzsche

Jeśli bezkrytycznie wierzysz w to, czego cię uczono, twoje przekonania prawdopodobnie staną się częścią twojej egocentrycznej tożsamości i wpłyną na sposób, w jaki myślisz. Twój naturalny egocentryzm przejawia się głównie w tym jak, często nieświadomie, używasz egocentrycznych standardów, takich jak te wymienione poniżej, aby uzasadnić swoje przekonania:

1. „To prawda, bo w to wierzę”.

Nie mówimy tego na głos, ale często zakładamy, że inni mają rację, tylko wtedy, gdy się z nami zgadzają, i że nie mają racji, jeśli się z nami nie zgadzają. Ta niezwykle częsta prawidłowość w postrzeganiu innych ludzi wskazuje, że egocentrycznie zakładamy, iż mamy wyjątkowy wgląd w prawdę.

2. „To prawda, ponieważ my w to wierzymy”.

Częstym założeniem, które przyjmujemy jest to, że grupy, do których należymy, mają wyjątkowy wgląd w prawdę. Skoro tak właśnie zakładamy, to automatycznie przyjmujemy też myślenie, że nasza religia, nasz kraj, nasi przyjaciele są wyjątkowi – i lepsi niż inne religie, kraje i przyjaciele.

3. „To prawda, ponieważ chcę w to wierzyć”.

Nasze zachowania często wskazują, że chętniej wierzymy w to, co pokrywa się z tym, w co chcemy wierzyć, niż w to, w co wierzyć warto. Nasz emocjonalny mózg zawsze stara się znaleźć dla nas dowody na poparcie idei “bliskich sercu”.

4. „To prawda, ponieważ zawsze w to wierzyłem”.

W tym momencie przekonania, w których wzrastaliśmy krzyczą najgłośniej i nakazują nam przyjmować za prawdziwe wszystko to, co występuje w zgodzie z nimi. Egocentrycznie zakładamy poprawność naszych wczesnych przekonań.

5. „To prawda, ponieważ w moim samolubnym interesie jest wierzyć w to”.

Nasze zachowanie wskazuje, że chętniej wierzymy w to, co zbiega się z przekonaniami, które, jeśli są utrzymywane, służą zwiększaniu naszego bogactwa, władzy lub pozycji, nawet jeśli te przekonania są sprzeczne z zasadami etycznymi, których wyznawanie deklarujemy.

Jeśli świadomie rozpoznasz w sobie te naturalne tendencje egocentryczne i celowo i systematycznie będziesz dążyć do ich przezwyciężenia poprzez trzeźwe myślenie, twoje postrzeganie samego siebie zacznie się zmieniać, wzrośnie twoja świadomość powyższych mechanizmów oraz twoja odporność na nie. Zamienisz myślenie egocentryczne na myślenie krytyczne.

„Naturalnym” środowiskiem do dostrzeżenia i zmierzenia się ze swoim egocentryzmem są sytuacje konfliktowa – każdy z nas ma ich mnóstwo w swoim życiu. Konflikty zewnętrzne (z drugą osobą), czy wewnętrzne (własne dylematy) to nieodzowna część naszego życia. W krytycznym myśleniu mówimy o zrozumienie i zarządzaniu konfliktami – przejmujemy za nie odpowiedzialność, szukamy zrozumienia, aby potem rozwiązać je na zasadzie „win-win”. Pierwszym krokiem w procesie zarządzania konfliktami jest właśnie zderzenie się z własnym egocentryzmem i przyjęcie postawy pokory, a zaprzestania upierania się przy swojej „prawdzie”.

Możesz tego doświadczyć na naszych szkoleniach – podczas wielu możliwości pracy warsztatowej, w różnych zespołach zrozumiesz, że istnieje więcej punktów widzenia (myślenia), że są uzasadnione, że trzeba zakwestionować swój punkt widzenia jako najlepszy.

Katarzyna Winiarek

Opracowanie własne na podstawie: „Critical Thinking: Tools for Taking Charge of Your Learning and Your Life”. Richard Paul, Linda Elder